Zachowanie racjonalne (racjonalność działania) — w ekonomii zakłada się, że każdy podmiot na rynku zachowuje się racjonalnie, więc podejmuje racjonalne decyzje. Stara się jak najmniejszym kosztem uzyskać jak największą satysfakcję z nabytych dóbr, czyli stara się dokonywać jak najbardziej optymalnych wyborów.
Czym jest zachowanie racjonalne w ekonomii?
Odpowiedź na pytanie czym jest racjonalność działania w ekonomii, wcale nie jest tak oczywista, jak mogłoby się wydawać. Dlatego zachowanie racjonalne najlepiej będzie wytłumaczyć na przykładzie:
Rodzice, zamiast zadbać o to, by ich dzieci nie były głodne, kupują dla siebie najnowsze telefony.
Czy takie zachowanie jest racjonalne? Tak, ponieważ rodzice z przykładu potrzebują szybkiego połączenia z internetem, przez co z ich perspektywy jest to zachowanie racjonalne.
W takim razie czym jest racjonalność działania?
Zachowanie racjonalne to zachowanie, podczas którego jednostka działa zgodnie z własnym interesem i nie wyrządza sobie krzywdy.
„Nie od przychylności rzeźnika, piwowara czy piekarza oczekujemy naszego obiadu, lecz od ich dbałości o własny interes. Zwracamy się nie do ich humanitarności, lecz do egoizmu i nie mówimy im o naszych własnych potrzebach, lecz o ich korzyściach”.
— Adam Smith
Aspekty zasady gospodarności, czyli zachowania racjonalnego
Aspekty zasady gospodarności wskazują dwie drogi do osiągnięcia optymalnego wyboru:
- Maksymalnego Efektu — Maksymalizacja efektów z posiadanych środków:
Zasada największego efektu (np. maksymalizacja zysku).
Zgodnie z zasadą maksymalnego efektu musimy policzyć stosunek efektów do nakładów i wybrać stosunek najwyższy:
\frac{E}{N}→max - Minimalnego Nakładu — Minimalizacja nakładów dla osiągnięcia założonego celu:
Zasada najmniejszego nakładu (np. osiągnięcie danego poziomu produkcji przy możliwie najniższych kosztach).
Zgodnie z zasadą minimalnego nakładu liczymy stosunek nakładów do efektów i wybieramy stosunek najniższy:
\frac{N}{E}→min
Należy pamiętać, że nie ma możliwości jednocześnie maksymalizować zysku przy jak najniższych kosztach. Dlatego musimy wybrać między maksymalizacją efektów a produkcją po najniższych kosztach.
Jak obliczyć maksymalny efekt i minimalny nakład — zachowanie racjonalne w przykładach
Jak już wiemy, racjonalność działania polega na uzyskaniu (dążeniu do uzyskania) jak największej satysfakcji. Aby wiedzieć, kiedy mamy do czynienia z maksymalnym efektem oraz minimalnym nakładem rozpiszemy to na przykładzie:
Maksymalny efekt i minimalny nakład — przykład:
Rozpisano trzy warianty produkcji butelek, na podstawie tabeli odpowiedz na pytania:
| Wariant | Efekt (szt./dzień) | Nakład (zł/dzień) |
|---|---|---|
| I | 400 | 250 |
| II | 420 | 270 |
| III | 450 | 400 |
Nowe oznaczenia:
E — Efekt;
N — Nakład.
a) Wybierz wariant o najwyższej efektywności ekonomicznej:
Aby znaleźć wariant o maksymalnej efektywności, musimy podzielić Efekty przez Nakłady:
| Wariant | \frac{E}{N} |
|---|---|
| I | \frac{400}{250}=1,6 |
| II | \frac{420}{270}=1,55 |
| III | \frac{450}{400}=1,12 |
Wariant o najwyższej efektywności to wariant I, ponieważ im wyższy wynik, tym większy efekt.
b) Następnie wybierz wariant o minimalnym nakładzie:
Aby wyznaczyć minimalny nakład, mnożymy Nakład przez Efekt:
| Wariant | \frac{N}{E} |
|---|---|
| I | \frac{250}{400}=0,62 |
| II | \frac{270}{420}=0,64 |
| III | \frac{400}{450}=0,88 |
Wariant o najmniejszym nakładzie to również wariant I. Im niższy wynik, tym mniejszy nakład.
c) Określ minimalny nakład, jaki trzeba ponieść, aby osiągnąć produkcję na poziomie 400 butelek:
- E = 400 butelek.
Aby obliczyć minimalny nakład, korzystamy z zasady minimalnego nakładu:
E → NMIN→ 400 · 0,62 = 248 zł/ dzień
- Efekt.
- Minimalny Nakład.
- Efekt, jaki chcemy osiągnąć.
- Wynik wariantu I z tabelki \frac{N}{E} z podpunktu b).
- Nakład, jaki musimy ponieść.
Odp. Minimalny nakład pozwalający zaoferować na rynku 400 sztuk butelek wynosi 248 zł/dzień.
d) Określ maksymalny poziom produkcji, jaki można osiągnąć przy nakładach równych 450 zł:
- Nakład = 450 zł.
W przeciwieństwie do podpunktu c) skorzystamy z zasady maksymalnego efektu:
N → EMAX → 450 · 1,6 = 720 szt./dzień.
- Nakład.
- Maksymalny efekt.
- Nakład, jaki mamy do dyspozycji.
- Wynik z tabeli \frac{E}{N}, z podpunktu a) który był najwyższy.
- Maksymalny Efekt, jaki uzyskamy.
Odp. Maksymalny poziom produkcji, jaki możemy uzyskać przy nakładach równych 450 zł, wynosi 720 szt./dzień.
e) Na koniec oszacuj zysk przedsiębiorstwa z wyprodukowanych butelek, jeżeli wynegocjowano cenę na poziomie 2 zł za butelkę:
Aby obliczyć zysk przedsiębiorstwa, opieramy się na danych z podpunktu c).
- E = 400 butelek.
- N = 248 zł/dzień
Produkujemy 400 butelek i każdą sprzedajemy po 2 zł, czyli:
400 butelek · 2 zł = 800 zł.
Następnie zysk 800 zł odejmujemy od nakładu 248 zł:
800 zł – 248 zł = 552 zł.
Odp. Zysk przedsiębiorstwa po sprzedaży 400 butelek po 2 zł wyniesie 552 zł.
Oczywiście nie jest to zysk ekonomiczny, ponieważ jedyny poniesiony koszt, jaki uwzględniliśmy to nakład w wysokości 248 zł. Do obliczenia zysku ekonomicznego brakuje reszty poniesionych kosztów takich jak np. podatki.