Linia budżetowa: definicja, wyjaśnienie, przykłady 🎓

Linia budżetowa (ang. budget line) zwana również linią budżetu, linia ograniczenia budżetowego lub skrótowo LB pokazuje wszystkie możliwe kombinacje dwóch dóbr, na które konsument może sobie pozwolić po określonych cenach rynkowych i w ramach określonego poziomu dochodów.

Co to jest i co pokazuje linia budżetowa?

Linia budżetowa jest graficznym przedstawieniem wszystkich możliwych kombinacji dwóch dóbr, które mogą zostać nabyte przy określonym dochodzie i koszcie, tak aby cena każdej z tych kombinacji była równoważna dochodowi konsumenta¹.

Nachylenie linii budżetowej przedstawia stosunek ceny dwóch dóbr. Innymi słowy, nachylenie LB można opisać jako linię prostą, która pochyla się w dół i uwzględnia wszystkie dostępne kombinacje dwóch dóbr, które konsument może nabyć po cenie rynkowej, przeznaczając na nie cały swój budżet.

Koncepcja linii budżetowej w połączeniu z krzywą obojętności pozwala na wyznaczenie równowagi konsumenta.

Dwa podstawowe elementy LB:

• Siła nabywcza konsumenta (jego dochód lub budżet).
• Wartość rynkowa obu dóbr.

Linia budżetowa wzór

Aby zrozumieć koncepcję, linii ograniczenia budżetowego należy poznać główne wzory wykorzystywane do jej obliczenia:

• Równanie linii budżetowej.
• Wzór na punkty skrajne w linii ograniczenia budżetowego.

Równanie linii budżetowej wzór

W literaturze możemy spotkać się z dwoma zapisami wzoru na równanie LB.

Linia budżetowa wzór pierwszy:

Najczęściej stosowany wzór ze względu na swoją uniwersalność:

P_A・A + P_B・B = Y

Gdzie:

• P_A — cena bobra A.
• A — dobro A.
• P_B — cena bobra B.
• B — dobro B.
• Y — budżet.

Linia budżetowa wzór drugi:

Rzadziej stosowany wzór natomiast prostszy do zastosowania:

M = P_X・Q_X + P_Y・Q_Y

Gdzie:

• P_X — koszt produktu X.
• Q_X — ilość produktu X.
• P_Y — koszt produktu Y.
• Q_Y — ilość produktu Y.
• M — dochód konsumenta.

Wzór na punkty skrajne w linii ograniczenia budżetowego

Wyznaczanie punktów skrajnych pozwala na rozrysowanie linii budżetowej przy pomocy dwóch punktów.

Punkt A:

\frac{Y}{P_{A}} 

Punkt B:

\frac{Y}{P_{B}}

Linia ograniczenia budżetowego jakie są jej cechy?

Właściwości linii budżetowej są następujące:

• Nachylenie ujemne: powodem tego jest odwrotna korekcja między dwoma dobrami.
• Linia prosta: oznacza stały rynkowy kurs wymiany w każdej kombinacji.
• Linia rzeczywistych dochodów: przedstawia dochód i wielkość wydatków klienta.
• Styczna do krzywej obojętności: jest to punkt, w którym krzywa obojętności styka się z linią budżetową. Punkt ten jest znany jako równowaga rynkowa.

Założenia linii ograniczenia budżetowego

Linia budżetowa opiera się głównie na założeniach (teorii), a nie na rzeczywistości.

W związku z tym ekonomista, chcąc uzyskać precyzyjne wyniki, a co za tym idzie słuszne wnioski, musi zastosować następujące założenia:²

• Dwa dobra: konsumenci wydają swoje dochody na zakup tylko dwóch dóbr.
• Dochody konsumentów: dochód (budżet) konsumentów jest ograniczony i jest on w całości przeznaczony do zakupu tylko dwóch produktów.
• Cena rynkowa: konsumentowi jest znany całkowity koszt każdego dobra.
• Wydatki są równe dochodom: zakłada się, że klient wydaje (konsumuje) cały dochód (budżet). Chociaż w przypadku studentów jest to trafne stwierdzenie.

Co wpływa na zmianę linii budżetu? Kiedy linia budżetowa zmienia położenie?

Zarobki konsumenta oraz ceny dóbr to czynniki, które wpływają na położenie linii budżetowej. Wymienia się trzy następujące sytuacje:

• Zmiana spowodowana zmianą ceny dóbr: wartość produktu od czasu do czasu wzrasta lub maleje. Na przykład, jeśli cena produktu A pozostaje bez zmian, a cena produktu B spada, to potencjał nabywczy produktu B automatycznie wzrasta. Tak samo, gdy cena produktu B wzrośnie, a inne czynniki pozostaną niezmienione, popyt na produkt B automatycznie spadnie.
• Przesunięcie spowodowane zmianą dochodu: zmiana dochodu robi dużą różnicę, która prowadzi do zmiany w linii budżetowej. Wysoki dochód oznacza wysokie możliwości nabywcze, natomiast niski dochód oznacza niski potencjał nabywczy, co powoduje przesunięcia LB.
• Oba powyższe elementy jednocześnie.

Przesunięcia, linia budżetowa

Poniżej zostały przedstawione wszystkie możliwe zmiany położenia linii budżetu wraz z opisem zachodzących czynników.

Zmiana ceny dobra B, a położenie linii budżetu:

• Y₁ — początkowa linia budżetu
• Y₂ — spadek ceny dobra B powoduje, że możemy kupić więcej tego dobra. W związku z tym linia budżetu zmienia kont nachylenia.
• Y₃ — jeżeli cena dobra B wzrosła to konsument kupi tego dobra mniej niż dotychczas.
• Cena dobra A się nie zmienia, dlatego ten punkt jest w tym samym miejscu.

Zmiana ceny dobra A, a położenie linii budżetu:

Zmiana ceny dobra A działa w taki sam sposób co dobra B jednakże przesunięcia odbywają się na linii dobra A.

• Y₁ — początkowa linia budżetu.
• Y₂ — spadek ceny dobra A powoduje, że możemy kupić więcej tego dobra. W konsekwencji linia budżetu zmienia kont nachylenia.
• Y₃ — jeżeli cena dobra A wzrosła to konsument kupi tego dobra mniej niż dotychczas.
• Cena dobra B się nie zmienia, dlatego ten punkt jest w tym samym miejscu.

Zmiana dochodu konsumenta, a położenie linii ograniczenia budżetowego:

• Y₁ — początkowa linia budżetu.
• Y₂ — jeżeli wzrosną dochody konsumenta, to linia budżetowa przesunie się w prawo (w górę). Ostatecznie możemy kupić więcej dobra A oraz dobra B.
• Y₃ — Jeżeli zmaleją dochody konsumenta, to linia budżetowa przesunie się w lewo (w dół), czyli możemy kupić mniej dobra A oraz dobra B.

Co oznaczają punkty powyżej i poniżej linii ograniczenia budżetowego?

• Punkt powyżej LB: kombinacje niemożliwe do uzyskania dla konsumenta.
• Punkty poniżej LB: kombinacje osiągalne dla konsumenta, ale nieoptymalne.

Linia budżetowa przykład

Przykłady przedstawiają wykorzystanie wcześniej opisanych wzorów.

Przykład z zastosowaniem pierwszego wzoru na równanie linii budżetowej

Andrzej ma 50 złotych na zakup zupek chińskich. Ma kilka możliwości rozdysponowania swoich dochodów tak, aby uzyskać maksymalną użyteczność z ograniczonej pensji.

Wykorzystany wzór: P_A・A + P_B・B = Y

Graficzne przedstawienie Linii budżetowej z powyższych danych:

Przykład z zastosowaniem drugiego równania linii budżetowej oraz punktów skrajnych

Konsument posiada budżet w wysokości Y = 1000 zł, dobro A kosztuje 5 zł, natomiast dobro B kosztuje 10 zł.

Podstawiamy nasze dane pod równanie LB, aby przedstawić nową linię budżetu:
P_A・A + P_B・B = Y → 5A + 10B = 1000

Punkty skrajne, czyli Ilość dobra A oraz B liczymy poprzez wzór \frac{Y}{P_{A}} oraz \frac{Y}{P_{B}}:

\frac{Y}{P_{A}} =\frac{1000}{5} =200

\frac{Y}{P_{B}} =\frac{1000}{10} =100

Punkty skrajne przedstawione na wykresie:

Linia budżetowa: test

Źródła do artykułu „Linia budżetowa”:

1. Brzezińska J. (2012), Teoria wyboru konsumenta w świetle ekonomii behawioralnej − wybrane zagadnienia, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, nr 4, s.69. ↩︎
2. Pollok A. (2007), Gospodarstwo domowe Wymiar społeczno-ekonomiczny, Kraków: PTE, nr 3 ↩︎

• Begg D., Fisher S., Vernasca G., Dornbusch R. (2014), Ekonomia: Makroekonomia, Warszawa: Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne.