Nierównowaga rynkowa ma miejsce zawsze, gdy rynek nie jest w równowadze rynkowej, czyli gdy ilość dóbr lub usług, na jaką konsumenci zgłaszają zapotrzebowanie, nie jest dokładnie równa ilości dóbr i usług, jakie producenci oferują na rynku.
Na rynku odbywa się ciągła konkurencja między producentami a konsumentami. Oczywistym jest to, że producent chce sprzedać po jak najwyższej cenie, natomiast konsument chce kupić po jak najniższej cenie. Działania tych dwóch przeciwstawnych sił powodują nadwyżkę rynkową lub niedobór rynkowy, czyli tworzą nierównowagę rynkową. W konsekwencji na rynku występuje luka podażowa lub popytowa.
Oczywiście klasyczni ekonomiści jak np. Adam Smith twierdzą, że rynek naturalnie zmierza do równowagi rynkowej (zmienia stan równowagi rynkowej) bez działań rządu.
Nadwyżka rynkowa — nierównowaga rynkowa
Nadwyżka rynkowa to stan nierównowagi rynkowej, w którym wielkość podaży przewyższa wielkość popytu:
S > D Nadwyżka
Ilość dóbr i usług oferowana przez producenta na rynku przewyższa ilość dóbr i usług, na jaką konsumenci zgłaszają zapotrzebowanie przy danej cenie.
Nadwyżka na rynku przedstawiona graficznie/ Nadwyżka rynkowa wykres:
P1 możemy oznaczyć jako Pmin, czyli cena minimalna- nowa cena wprowadzona na rynek.
Wprowadzenie nowej ceny na rynek spowodowało nadwyżkę rynkową (S > D), którą odczytujemy z osi Q.
Reasumując, QD jest mniejsze od QS, odczytujemy to z przecięcia P1 z krzywą popytu oraz krzywą podaży.
Jakie są skutki nadwyżki rynkowej?
Nadwyżka rynkowa w perspektywie długoterminowej jest niekorzystna dla producenta, ponieważ z biegiem czasu ceny zaczynają spadać.
Mimo gospodarki wolnorynkowej rząd może w nią ingerować, jeżeli nadwyżka rynkowa utrzymuje się zbyt długo. W takiej sytuacji rząd stara się ograniczyć dalszy spadek cen w celu ochrony interesów producentów. Dalszy spadek cen ogranicza się poprzez wprowadzenie ceny minimalnej poniżej, której dobra nie mogą być oferowane. Mówiąc inaczej, blokuje cenę.
W Polskiej gospodarce taka sytuacja występowała w przypadku kupna zboża od rolników i była nazywana „ceną interwencyjną”. Gdyby rząd nie ustaliłby ceny minimalnej, wtedy cena równowagi kształtowałaby się na zdecydowanie niższym poziomie, co w rezultacie zmusiłoby część rolników do zamknięcia interesów lub doprowadziło do bankructwa.
Jakie są cechy ceny minimalnej (PMIN):
- cena, poniżej której nie można oferować towarów na rynku;
- cena urzędowa;
- chroniąca interesy producenta;
- występuje w sytuacji nadwyżki na rynku;
- cena minimalna jest ceną wyższą względem równowagi rynkowej: PMIN > Pe;
- przy cenie minimalnej występuje luka popytowa.
Luka popytowa — nierównowaga rynkowa:
Luka popytowa: QS – QD
Przy cenie minimalnej występuje luka popytowa (l.pop.) – czytamy ją z osi ilości (Q). Jeżeli wielkość podaży przewyższa wielkość popytu (S > D), to brakuje popytu, dlatego nazywamy to luką popytową.
Należy pamiętać, że luka popytowa nigdy nie może być ujemna.
Niedobór rynkowy — nierównowaga rynkowa
Niedobór rynkowy to stan nierównowagi na rynku, przy którym wielkość popytu przewyższa wielkość podaży:
D > S Niedobór
Zapotrzebowanie konsumentów na ilość dóbr i usług przewyższa ilość dóbr i usług oferowanych przez producentów przy danej cenie.
Niedobór na rynku przedstawiony graficznie/Niedobór rynkowy wykres:
P2 możemy oznaczyć jako Pmax, czyli jako cena maksymalna- nowa cena wprowadzona na rynek.
Wprowadzenie nowej ceny na rynek spowodowało niedobór rynkowy (D > S), który odczytujemy z osi Q.
Reasumując, QS jest mniejsze od QD, odczytujemy to z przecięcia P2 z krzywą podaży oraz krzywą popytu.
Jakie są skutki niedoboru rynkowego?
Niedobór rynkowy w perspektywie długoterminowej jest niekorzystny dla konsumenta, ponieważ na rynku oferowana jest mniejsza ilość dobra, w związku z czym ceny rosną.
Tak samo, jak w przypadku nadwyżki rynkowej rząd może ingerować w sytuacji niedoboru rynkowego poprzez ustalenie ceny maksymalnej na dobra i usługi. W tej sytuacji działania rządu mają na celu ochronę konsumentów.
W Polsce cena maksymalna jest ustalana przy dobrach, które są niezbędne do życia jak na przykład leki, które nie posiadają substytutów/zamienników. Najlepszym przykładem jest insulina, która jest niezbędna w przypadku osób chorych na cukrzycę.
Cechy ceny maksymalnej (Pmax):
- cena powyżej, której nie można zaoferować towarów na rynku;
- cena urzędowa- wprowadzana przez rząd w celu ochrony interesów konsumenta np. rynek leków;
- cena maksymalna jest zawsze ceną niższą od ceny równowagi rynkowej: PMAX < Pe;
- przy cenie maksymalnej występuje luka podażowa;
- cena maksymalna występuje w sytuacji niedoboru rynkowego.
Luka podażowa — nierównowaga rynkowa:
Luka podażowa: QD – QS
Przy cenie maksymalnej występuje luka podażowa (l. pod.) – tak samo, jak w przypadku luki popytowej, lukę podażową również odczytujemy z osi ilości (Q). Jeżeli wielkość popytu przewyższa wielkość podaży, to brakuje podaży, dlatego nazywamy to luką podażową.