Czym jest użyteczność krańcowa? Często nazywana jako użyteczność marginalna, korzyść krańcowa czy korzyść marginalna (ang. Marginal utility, skrót MU) jest to dodatkowa satysfakcja, jaką konsument uzyskuje z konsumpcji każdego kolejnego (dodatkowego) dobra lub usługi.
Należy pamiętać, że użyteczność nie jest stała. Dla każdej skonsumowanej kolejnej (dodatkowej) jednostki dobra lub usługi konsument często doświadcza tego, co ekonomiści nazywają malejącą użytecznością krańcową. Ponieważ każda dodatkowa jednostka daje coraz mniej użyteczności krańcowej, która często jest traktowana jako dodatkowa satysfakcja do satysfakcji bazowej, czyli użyteczności całkowitej.
W literaturze wymienia się trzy główne użyteczności krańcowe dodatnią, zerową i ujemną. Dodatnia występuje, gdy konsumpcja kolejnego dobra zwiększa całkowitą użyteczność. Zerowa, gdy konsumpcja nie ma żadnego wpływu na użyteczność. Natomiast ujemna, gdy konsumpcja kolejnego dobra zmniejsza użyteczność całkowitą.
Najważniejsze informacje:
- Użyteczność krańcowa to dodatkowa satysfakcja, jaką konsument uzyskuje z konsumpcji każdej kolejnej jednostki dobra lub usługi.
- Ekonomiści wykorzystują koncepcję użyteczności krańcowej, aby określić, ile produktu konsumenci są skłonni nabyć.
- Prawo malejącej użyteczności krańcowej często jest wykorzystywane jako argument za progresywnym opodatkowaniem.
- Malejąca użyteczność krańcowa to prawo, które mówi o tym, że każda dodatkowa jednostka daje coraz mniej satysfakcji.
- Może być dodatnia, zerowa lub ujemna.
Co znajdziesz w tym artykule?
Zrozumienie użyteczności krańcowej
Ekonomiści wykorzystują koncepcję użyteczności krańcowej, aby ocenić, w jaki sposób poziom satysfakcji wpływa na decyzje konsumentów. W bardziej ogólnym znaczeniu pomaga w zrozumieniu, w jaki sposób konsumenci dokonują wyborów, aby uzyskać jak największą satysfakcję mając ograniczone zasoby (budżet). Zidentyfikowali również koncepcję znaną jako prawo malejącej użyteczności krańcowej (zwane I Prawo Gossena). Wyjaśnia, w jaki sposób pierwsza konsumowana jednostka dobra lub usługi daje większą satysfakcję niż kolejne konsumowane jednostki.
Chociaż użyteczność krańcowa ma tendencję do zmniejszania się wraz z konsumpcją, może ona nigdy nie osiągnąć zera. Jest to zależne od konsumowanego dobra.
Ogólnie rzecz biorąc, konsumenci będą zwiększać konsumpcję danego dobra tak długo, jak długo użyteczność krańcowa będzie większa niż koszt krańcowy. Na efektywnym rynku cena jest równa kosztowi krańcowemu. Dlatego ludzie nadal kupują więcej, dopóki krańcowa użyteczność konsumpcji nie spadnie do ceny dobra.
Na przykład, po ciężkiej nocy przychodzimy do pracy i od razu zmierzamy do automatu z kawą. Nawet nie patrzymy na cenę, bo czujemy, że bez niej nie przeżyjemy najbliższej godziny. Popijamy naszą kawę, czując, że wracamy do sił, po kolejnej godzinie od wypitej kawy znów czujemy spadek mocy. Potrzeba kolejnej dawki energii, pcha nas do automatu z kawą, sprawdzamy cenę, ale decydujemy się na kolejny kubek kawy.
Pod koniec dnia pracy czujemy zmęczenie i spadek formy. Oczywistą decyzją będzie udanie się do automatu z kawą. Sprawdzamy cenę i myślimy „Nie no, tyle to nie”, wiemy, że kolejny kubek kawy będzie zbytecznym luksusem.
Historia użyteczności krańcowej
Ekonomiści, próbując wyjaśnić rzeczywistą zależność cen, które ich zdaniem były napędzane przez użyteczność produktu, opracowali koncepcję użyteczności krańcowej.
W XVIII wieku ekonomista Adam Smith omówił tak zwany „paradoks wody i diamentu”, który prawdopodobnie po raz pierwszy poruszył Arystoteles. Paradoks ten stwierdza, że woda ma znacznie mniejszą wartość niż diamenty, mimo że woda jest niezbędna dla ludzkiego życia.1
Ta dysproporcja zaintrygowała ekonomistów i filozofów na całym świecie. W latach siedemdziesiątych XIX wieku trzej ekonomiści — William Stanley Jevons, Carl Menger i Leon Walras — niezależnie doszli do wniosku, że użyteczność marginalna jest odpowiedzią na paradoks wody i diamentów. William Stanley Jevons w swojej książce „The Theory of Political Economy” wyjaśnił, że decyzje ekonomiczne podejmowane są w oparciu o „ostateczną” (krańcową) użyteczność, a nie użyteczność całkowitą.2
Ekonomiści w XX wieku poszerzyli pojęcie użyteczności krańcowej o metodę analizy znana jako analiza obojętności.
Prawo malejącej użyteczności marginalnej
Jest to ważne prawo w ramach analizy teorii wyboru konsumenta. Alfred Marshall, brytyjski ekonomista, definiuje prawo malejącej użyteczności krańcowej w następujący sposób:
„Dodatkowa korzyść, jaką dana osoba czerpie z określonego przyrostu zasobu pewnej rzeczy, maleje wraz z przyrostem zasobu, który już posiada”.
Alfred Marshall
Prawo to opiera się na fundamentalnej tendencji ludzkiej natury. Ludzkie pragnienia są praktycznie nieograniczone. Jednak każde pojedyncze pragnienie można zaspokoić.
W związku z tym, gdy konsumujemy coraz więcej jednostek danego dobra, intensywność naszego pragnienia tego dobra maleje. W końcu osiągamy punkt, w którym przestajemy go chcieć.
Innymi słowy, gdy konsumujemy więcej jednostek danego dobra, dodatkowa satysfakcja, jaką czerpiemy z dodatkowej jednostki, stale spada. Należy jednak pamiętać, że użyteczność krańcowa maleje, a nie użyteczność całkowita.
Czynniki wpływające na użyteczność krańcową
Istnieje wiele czynników wpływających na użyteczność, ale dwa najważniejsze to czas i pierwsza konsumpcja.
- Jako czas rozumiemy chwilę, w której odbywa się konsumpcja dóbr lub usług. Na przykład, jeżeli wolisz pić kawę rano, to użyteczność krańcowa będzie zdecydowanie niższa, gdy wypijesz ją wieczorem. Drugim przykładem może być czytanie książek. Gdy jesteś sam, możesz skupić się na tekście. Natomiast gdy spędzasz czas ze znajomymi, możesz nie mieć możliwości lub ochoty czytać książek.
Podsumowując, produkt lub usługa dostępna we właściwym czasie oferuje większą satysfakcję (użyteczność marginalną). - Przez pierwszą konsumpcję rozumie się pierwsze doznania, które płyną z dobra lub usługi. Jeżeli jesteś głodny ,to pierwszy talerz jedzenia przyniesie najwyższą satysfakcję. Kolejne porcje są mniej satysfakcjonujące, ponieważ już nie jesteś tak głodny. Jesz dalej z czystej przyjemności, nudów, lub za namową babci, która dokłada kolejną porcję.
Użyteczność krańcowa przykład
Przed zadaniami na liczbach przyjrzymy się dwóm różnym przykładom opisowym.
Użyteczność marginalna przykład 1
Paweł ma cztery litry mleka, które dają MU równe 5, a następnie decyduje się na zakup piątego litra. Tymczasem Marcin ma sześć litrów mleka, które dają MU równe 7 i również decyduje się na zakup dodatkowego litra.
Paweł zyskuje na tym, że nie musi ponownie iść do sklepu przez kilka dni, więc jego krańcowa użyteczność z pięciu litrów jest nadal dodatnia (MU = 2). Natomiast Marcin kupił więcej mleka, niż jest w stanie rozsądnie skonsumować, co oznacza, że jego krańcowa użyteczność wyniesie zero lub nawet będzie minusowa przez próbę konsumpcji (MU = -5).
Podsumowując, użyteczność krańcowa spada wraz z kolejną nabywaną jednostką. W momencie, gdy TU z konsumpcji kolejnej jednostki jest równa zeru, konsumpcja powinna się kończyć.
| Ilość mleka (w l) | MU Pawła | TU Pawła |
|---|---|---|
| 4 | 5 | 5 |
| 5 | 2 | 7 |
| Ilość mleka (w l) | MU Marcina | TU Marcina |
|---|---|---|
| 6 | 7 | 7 |
| 7 | -5 | 5 |
Użyteczność krańcowa przykład 2
Użyteczność to nie tylko konsumpcja w dosłownym tego słowa znaczeniu. W ekonomii konsumpcją możemy nazwać używanie czegoś, czy po prostu gromadzenie. Poniższy przykład przedstawia konsumpcję jako ekscytację.
Załóżmy, że Andrzej będzie obchodzić swoje 22 urodziny. Z niecierpliwością czeka na prezenty od przyjaciół. Wszyscy wiedzą, że uwielbia czekoladę. Dlatego w dniu jego urodzin wszyscy jego przyjaciele kupują mu po tabliczce czekolady.
Z teorii użyteczności krańcowej wynika, że pierwsza tabliczka czekolady, którą otrzymał Andrzej, zwiększyła jego ekscytację (użyteczność) do maksimum. Z każdą kolejną tabliczką czekolady jego ekscytacja maleje. Gdy otrzymuje czwartą czekoladę, jest niepocieszony, bo chciałby być zaskoczony jakimś innym prezentem.
Tak wygląda rozpisana użyteczność krańcowa oraz całkowita Andrzeja z otrzymywanych czekolad:
| Ilość czekolad (Q) | MU | TU |
|---|---|---|
| 0 | – | |
| 1 | 20 | 20 |
| 2 | 5 | 25 |
| 3 | 2 | 27 |
| 4 | -3 | 24 |
Rodzaje użyteczności krańcowej
Poniżej wymieniono rodzaje TU, które oparto na poprzednim przykładzie z Andrzejem.
Dodatnia użyteczność marginalna
Dodatnie TU występuje, gdy konsumpcja większej ilości danego dobra przynosi dodatkową satysfakcję. Oczywiście konsumpcja kolejnego dobra nie może dawać wyższej użyteczności krańcowej od poprzedniego, ponieważ użyteczność marginalna jest malejąca.
Dodatnie MU zwiększa użyteczność całkowitą.
W przypadku Andrzeja im więcej otrzymywała tabliczek czekolady, tym bardziej czuła się kochany i doceniany. Każda kolejna czekolada przynosiła mu dodatnie MU.
Zerowa użyteczność marginalna
Zerowa użyteczność krańcowa to sytuacja, w której konsumpcja większej ilości dobra nie przynosi dodatkowej satysfakcji, czyli konsument staje się obojętny na konsumpcję kolejnej dodatkowej jednostki.
Zerowe MU nie wpływa na użyteczność całkowitą.
W przypadku Andrzeja, wszyscy jego przyjaciele przynieśli mu czekoladę. Kolejna wręczona czekolada nie będzie sprawiała takiej ekscytacji jak ta pierwsza. W związku z tym może osiągnąć punkt, w którym przestanie doceniać prezenty. W tej sytuacji jego MU będzie równe zeru.
Ujemna użyteczność krańcowa
Ujemna użyteczność marginalna to sytuacja, w której konsument ma zbyt wiele danego dobra, więc spożycie większej ilości jest w rzeczywistości nieprzyjemne lub szkodliwe.
Ujemne MU zmniejsza użyteczność całkowitą.
W przypadku Andrzeja ostatnia czekolada może spowodować smutek, że niedostanie nic innego i ma już zbyt dużo czekolad.
Rodzaje użyteczność krańcowej przedstawione graficznie
Rysunek 1 oraz tabela 4 przedstawiają w sposób graficzny typy użyteczności krańcowej.
| Q | TU | MU |
|---|---|---|
| 1 | 10 | 10 |
| 2 | 18 | 8 |
| 3 | 24 | 6 |
| 4 | 28 | 4 |
| 5 | 30 | 2 |
| 6 | 30 | 0 |
| 7 | 28 | -2 |
Jak obliczyć użyteczność krańcową?
Użyteczność marginalną można obliczyć, dzieląc zmianę użyteczności całkowitej (TU) przez zmianę liczby jednostek (Q):
MU=\frac{\Delta TU}{\Delta Q} =TU^{\prime }(Q)- ∑MU — suma użyteczności krańcowej.
- ΔTU — o ile wzrosła użyteczność całkowita (całkowita satysfakcja) konsumenta
w wyniku. - ΔQ — w wyniku wzrostu konsumpcji o kolejną jednostkę. Jest to TU po zmianie Q.
W celu obliczenia zmiany całkowitej użyteczności należy odjąć poprzednią całkowitą użyteczność od bieżącej całkowitej użyteczności, czyli TU2 – TU1.
W ten sam sposób obliczamy, zmianę liczby jednostek, należy odjąć poprzednią liczbę jednostek od bieżącej liczby jednostek, czyli Q2 – Q1.
Różnica między użytecznością krańcową a całkowitą?
Użyteczność krańcowa mierzy zmianę satysfakcji z konsumpcji jednej dodatkowej jednostki. Użyteczność całkowita mierzy natomiast całkowitą ilość satysfakcji uzyskaną ze wszystkich jednostek konsumowanego dobra lub usługi.
Użyteczność marginalna wpływa na użyteczność całkowitą. Dodatnie MU powoduje wzrost całkowitej użyteczności, podczas gdy ujemne MU zmniejsza użyteczność całkowitą.
Na przykład, jeżeli zaczniesz chodzić na zajęcia z osobistym trenerem, możesz uzyskać najwyższy poziom satysfakcji z nowych doświadczeń i ekscytacji podczas pierwszej sesji. Z każdą kolejną sesją krańcowa użyteczność spada, ponieważ jesteś mniej podekscytowany i wykonujesz bardziej męczące ćwiczenia. Jednakże użyteczność krańcowa z pierwszych trzech sesji jest dodatnia, więc całkowita użyteczność dalej rośnie.
Sytuacja zmienia się dopiero podczas czwartej sesji. Użyteczność marginalna jest ujemna, więc użyteczność całkowita maleje.
Tabela 5 oraz wykres 2 przedstawiają sytuację opisaną powyżej.
| Ilość dobra lub usługi | TU | MU |
|---|---|---|
| 1 | 20 | 20 |
| 2 | 25 | 5 |
| 3 | 27 | 2 |
| 4 | 24 | -3 |
Użyteczność krańcowa i prawo popytu
Użyteczność krańcowa to poziom satysfakcji z konsumpcji kolejnej jednostki dóbr lub usług i jest równoważna najwyższej cenie, jaką konsument jest gotów zapłacić za tą dodatkową jednostkę. Prawo malejącej użyteczności krańcowej mówi nam, że satysfakcja maleje wraz z konsumpcją coraz większej liczby jednostek.
Oznacza to, że gotowość do zapłacenia za jedną dodatkową jednostkę również maleje wraz ze wzrostem konsumpcji. To z kolei wyjaśnia prawo popytu, istnieje ujemna zależność między ilością, jaką konsumenci chcą skonsumować, a ceną, jaką są skłonni zapłacić za tę ilość. Innymi słowy, im wyższa cena, tym niższa pożądana ilość. To właśnie nazywamy prawem popytu.
Praktyczne zastosowania użyteczności krańcowej
Użyteczność marginalna jest wykorzystywana do podejmowania szeregu decyzji gospodarczych przez rządy, przedsiębiorstwa i konsumentów.
Konsumenci (konsumpcja dóbr i usług)
Konsumenci poszukują produktów o najwyższej użyteczności krańcowej. Jeżeli ich zadowolenie utrzymuje się na wysokim poziomie z każdą kolejną zakupioną jednostką, są bardziej skłonni do zakupu większej ilości. Jest również bardziej prawdopodobne, że kupią podobne produkty od tej samej firmy, oczekując, że będą one miały podobnie wysoki poziom użyteczności krańcowej.
Przedsiębiorstwa (ustalanie cen i innowacyjności produktów)
Produkty, które oferują wyższy poziom satysfakcji w czasie, oferują wyższy poziom użyteczności krańcowej. Sprawia to, że są one bardziej wartościowe dla klientów, dzięki czemu można je wycenić wyżej, aby uzyskać większe zyski.
Użyteczność krańcowa może również być wskazówką dla przedsiębiorstw przy podejmowaniu decyzji o tym, które produkty powinny mieć wprowadzone innowacje lub ulepszenia. Produkt lub usługa, która ma już wysoki poziom użyteczności krańcowej, staje się jeszcze bardziej wartościowa, gdy jest ulepszana, co pozwala przedsiębiorstwom na dalsze podnoszenie ceny w miarę upływu czasu lub w przypadku nowszych modeli.
Na przykład, jeśli producent samochodów ma SUV-a, który jest już bestsellerem, może stworzyć poziomy wyposażenia z dodatkowymi funkcjami lub ulepszeniami. Ponieważ aktualna wersja jest już popularna oraz gwarantuje wysoką użytecznością krańcową, klienci są bardziej skłonni zapłacić wyższą cenę za jeszcze bardziej zaawansowaną wersję.
Rząd (progresywny system podatkowy)
Często wykorzystuje się prawo malejącej użyteczności krańcowej do uzasadniania wprowadzenia podatków progresywnych. Wyższe podatki powodują mniejszą utratę użyteczności marginalnej dla osób o wysokich zarobkach niż dla tych o niskich zarobkach.
Załóżmy, że rząd pobiera 1 000 zł od każdego obywatel, aby pokryć swoje wydatki. Wtedy osoba zarabiająca 10 000 zł miesięcznie po opodatkowaniu miałaby 9 000 zł, co dalej zapewniłoby jej rozsądny standard życia. Jednak wymaganie takiej samej kwoty od osoby zarabiającej 3 000 zł miesięcznie wymagałoby dużego poświęcenia. Dlatego właśnie podatki pogłówne, które wymagają od wszystkich płacenia równej kwoty, są niepopularne.
Użyteczność krańcowa w psychologii.
Z perspektywy psychologii malejąca użyteczność krańcowa krótkoterminowych zysków może być rozumiana w kategoriach przyzwyczajenia — pierwszy kęs czekolady smakuje lepiej niż drugi i tak dalej. Natomiast długoterminowe zyski mogą być rozumiane w kategoriach adaptacji do nowego punktu zerowego.
Przykładowo, wygrana na loterii nie zwiększa trwale szczęścia, ale zamiast tego resetuje punkt odniesienia, w taki sposób, że subiektywna wartość bodźców jest oceniana w odniesieniu do tego nowego punktu początkowego.
Spis najczęściej zadawanych pytań:
Czym jest użyteczność marginalna?
Odnosi się do poziomu satysfakcji z konsumpcji dodatkowej jednostki produktu/usługi. Zgodnie z prawem malejącej użyteczności krańcowej, poziom satysfakcji konsumentów spada wraz ze wzrostem liczby konsumowanych jednostek produktu/usługi. Z tego względu pomaga on przedsiębiorstwom dowiedzieć się, jakie produkty konsumenci najczęściej wybierają na rynku.
Jak znaleźć użyteczność krańcową?
Użyteczność marginalną można obliczyć jako stosunek zmiany całkowitej liczby jednostek użyteczności do zmiany liczby jednostek konsumpcji. Tę zmianę w jednostkach można uzyskać, odejmując bieżącą jednostkę każdej z nich od poprzednich.
W jaki sposób użyteczność krańcowa i użyteczność całkowita są ze sobą powiązane?
Gdy następuje spadek TU, MU wzrasta. Krótko mówiąc, są one do siebie odwrotnie proporcjonalne. Zatem krańcowy poziom satysfakcji wynosi zero, jeśli całkowita użyteczność osiąga maksymalny poziom.
Jaka jest różnica między użytecznością krańcową a malejącą użytecznością krańcową?
Różnica między użytecznością krańcową a malejącą użytecznością krańcową leży w ich istocie.
Użyteczność krańcowa to dodatkowa użyteczność lub satysfakcja uzyskana z konsumpcji jednej dodatkowej jednostki określonego dobra.
Zmniejszająca się użyteczność marginalna mówi, że im więcej dobra ma konsument, tym mniej tego dobra chce, a zatem tym mniejsze MU uzyska, gdy konsumpcja tego dobra wzrośnie.
W jaki sposób użyteczność marginalna wpływa na decyzje konsumentów?
Korzyści krańcowe wpływają na wybory konsumentów, ponieważ informują ich, jakie są rzeczywiste korzyści z dalszej konsumpcji.
Dlaczego malejąca użyteczność marginalna jest ważna?
Malejąca użyteczność krańcowa jest ważna, ponieważ pokazuje, jak zmniejsza się satysfakcja z konsumpcji każdej dodatkowej jednostki produktu.
Dlaczego użyteczność marginalna jest ważniejsza od użyteczności całkowitej?
Użyteczność krańcowa jest bardziej przydatna niż użyteczność całkowita przy podejmowaniu decyzji przez konsumentów, ponieważ MU informuje konsumentów, czy warto kontynuować konsumpcję.
Dlaczego użyteczność marginalna maleje wraz ze wzrostem konsumpcji?
Użyteczność krańcowa maleje wraz ze wzrostem konsumpcji, ponieważ konsumenci uzyskują mniejszą satysfakcję z konsumpcji dodatkowych jednostek dobra.
Czym jest teoria użyteczności Marshalla?
Alfred Marshall, brytyjski ekonomista, zauważył, że w miarę gromadzenia czegoś w większych ilościach, pragnienie tego maleje. To spostrzeżenie z biegiem lat stało się znane jako prawo malejącej użyteczności marginalnej.
Użyteczność krańcowa test
Podsumowanie
Użyteczność krańcowa to ilość dodatkowej satysfakcji, jaką konsument uzyskuje z posiadania kolejnej jednostki dobra lub usługi. Ta ilość może być dodatnia, ujemna lub zerowa. Gdy TU zrówna się z zerem lub stanie się ujemna, konsument przestanie kupować, ponieważ nie daje mu to więcej satysfakcji.
Jako koncepcja ekonomiczna, użyteczność marginalna może być wykorzystywana przez firmy do zrozumienia zachowań klientów, ustalania cen towarów i usług oraz decydowania, w których produktach należy wprowadzać innowacje lub ulepszenia.
TU jest również wykorzystywana w ekonomii do uzasadnienia progresywnych podatków. Zgodnie z użytecznością marginalną, każdy dodatkowy jeden złoty jest bardziej wartościowy dla osób o niższych dochodach, ponieważ mają one łącznie mniej pieniędzy. Dla osób o wyższych dochodach TU z każdego złotego dodatkowego dochodu jest niższa. Jest to zasada znana jako prawo malejącej użyteczności krańcowej.