Technologie finansowe: etapy rozwoju

Od około 1866 r. do 1967 r. branża usług finansowych, chociaż silnie powiązana z technologią, pozostawała w dużej mierze branżą analogową, przynajmniej w odbiorze użytkowników-okres ten określany jest jako FinTech 1.0. Począwszy od 1967 r., rozwój technologii cyfrowej w zakresie komunikacji i przetwarzania transakcji w coraz większym stopniu przekształcał finanse z branży analogowej w cyfrową. Najpóźniej do 1987 r. usługi finansowe, przynajmniej w krajach rozwiniętych, stały się nie tylko wysoce zglobalizowane, ale także zdigitalizowane. Etap rozwoju, który określamy jako FinTech 2.0, trwał do 2008 roku. W tym okresie FinTech był zdominowany głównie przez tradycyjny regulowany sektor usług finansowych, który wykorzystywał technologię do dostarczania produktów i usług finansowych. Jednakże od 2008 roku (okres, który określamy jako FinTech 3.0) następowały zmiany. Nowe start-upy i uznane firmy technologiczne zaczęły dostarczać produkty i usługi finansowe bezpośrednio do firm i ogółu społeczeństwa.

Etapy rozwoju innowacyjnych technologii finansowych

Tabela 1. Technologie finansowe, etapy rozwoju przedstawione w tabeli

FinTech 1.0 pierwsze technologie finansowe

Tabela 1 zawiera etapy rozwoju innowacji technologicznej z podziałem na istotne szczegóły dotyczące ich rozwoju, takie jak rok, etap rozwoju, zasięg, kluczowe elementy oraz technologie. Pierwszy etap rozwoju rozpoczął się pod koniec XIX wieku, kiedy to finanse i technologia połączyły się, tworząc pierwszy okres globalizacji finansowej nazywany FinTech 1.0, który trwał do lat 60. ubiegłego wieku. W tym okresie technologie takie jak telegraf, kolej i statki parowe stanowiły podstawę wzajemnych powiązań finansowych pomiędzy państwami, umożliwiając szybką, jak na te czasy, wymianę informacji finansowych, transakcji i płatności na całym świecie. Sektor finansowy był po części promotorem zapewniającym zasoby niezbędne do rozwoju tych technologii.

Ekonomista J. M. Keynes, w 1920 r., przedstawił jasny obraz wzajemnych powiązań między finansami a technologią w tej pierwszej erze globalizacji finansowej: „Mieszkaniec Londynu mógłby zamówić przez telefon, popijając poranną herbatę w łóżku, różne produkty z całej ziemi, w takiej ilości, jaką uznałby za stosowną, i rozsądnie oczekiwać ich szybkiej dostawy pod swoje drzwi; mógłby w tym samym momencie i za pomocą tych samych środków zainwestować swój majątek w zasoby naturalne i nowe przedsięwzięcia w dowolnej części świata i dzielić się, bez wysiłku, a nawet kłopotów, ich przyszłymi owocami i korzyściami […]” (org. „The inhabitant of London could order by telephone, sipping his morning tea in bed, the various products of the whole earth, in such quantity as he might see fit, and reasonably expect their early delivery upon his doorstep; he could at the same moment and by the same means adventure his wealth in the natural resources and new enterprises of any quarter of the world, and share, without exertion or even trouble, in their prospective fruits and advantages […]”^[1]).

W okresie powojennym, podczas gdy globalizacja finansowa była ograniczona przez kilka dziesięcioleci, rozwój technologiczny, zwłaszcza ten wynikający z czasów wojny, postępował błyskawicznie, szczególnie w dziedzinie technologii komunikacyjnych i informacyjnych. W kontekście technologii informatycznych, narzędzia do łamania kodów zostały komercyjnie przekształcone we wczesne komputery przez firmy takie jak International Business Machines (IBM). Lata pięćdziesiąte były również okresem, w którym Amerykanie wprowadzili karty kredytowe (Diners’ Club w 1950 r., Bank of America i American Express w 1958 r.)^[2]. Ta konsumencka rewolucja była dodatkowo wspierana przez początkowe utworzenie Interbank Card Association (obecnie MasterCard) w USA w 1966 r.^[3] Do tego samego roku istniała globalna sieć teleksowa, zapewniająca podstawową komunikację niezbędną do zbudowania kolejnego etapu rozwoju FinTech. Pierwszym komercyjnym następcą teleksu został faks wprowadzony przez Xerox Corporation w 1964 r. pod nazwą Long Distance Xerography (LDX)^[4].

FinTech 2.0, przyśpieszanie procesu digitalizacji

Wprowadzenie podręcznego kalkulatora przez Texas Instruments w 1967 r.^[5] oraz pierwszego bankomatu przez bank Barclays w Wielkiej Brytanii rozpoczyna erę FinTech 2.0. Począwszy od 1967 r. do 1987 r., usługi finansowe zmieniły się z branży analogowej w cyfrową. W tym etapie globalne finanse stały się od siebie silnie zależne, co udowadnia globalna reakcja na krach giełdowy w USA w 1987 roku. W obszarze systemów transferu środków powstał system Federal Reserve Wire Network (Fedwire), utworzony w 1918 roku w USA, wraz z rozwojem tej technologii zastępował system telegraficzny na rzecz systemu elektronicznego na początku lat 70. Natomiast w 1970 r. powstał amerykański system płatności międzybankowych-Clearing House Interbank Payments System (CHIPS). W Wielkiej Brytanii w 1968 roku utworzono Inter-Bank Computer Bureau (IBCB), który stanowił podstawę dzisiejszych zautomatyzowanych usług rozliczeniowych dla banków takich jak Bankers’ Automated Clearing Services (BACS)^[6]. Wszystkie wymienione do tej pory systemy rozliczeniowe działały wyłącznie na terenie danego kraju.

Zwiększająca się potrzeba na szybkość oraz łatwość obsługi transakcji międzynarodowych spowodowała utworzenie w 1973 roku Stowarzyszenia Światowej Międzybankowej Telekomunikacji Finansowej-Society of Worldwide Interbank Financial Telecommunications (SWIFT)^[7]. Jednakże upadek niemieckiego banku Herstatt Bank w 1974 roku, wyraźnie zaakcentował ryzyko związane z rosnącymi międzynarodowymi powiązaniami finansowymi, w szczególności za pośrednictwem nowej technologii systemów płatności. Kryzys spowodowany upadkiem Herstatt Bank zapoczątkował pierwszy poważny nacisk regulacyjny na kwestie FinTech, w postaci szeregu międzynarodowych umów miękkich dotyczących rozwoju solidnych systemów płatniczych i związanych z nimi regulacji^[8].

W obszarze papierów wartościowych w Stanach Zjednoczonych w 1971 r.^[9] utworzono NASDAQ^[10]. Zniesienie stałych prowizji od papierów wartościowych oraz rozwój Krajowego Systemu Rynkowego-National Market System, oznaczał przejście od fizycznego obrotu papierami wartościowymi istniejącego od końca XVI wieku do dzisiejszego w pełni elektronicznego obrotu papierami wartościowymi. 

W obszarze konsumenckim bankowość Internetowa została po raz pierwszy wprowadzona w USA w 1980 r. przez United American Bank, a w Wielkiej Brytanii w 1983 r. przez Nottingham Building Society (NBS)^[11]. W tym okresie instytucje finansowe zwiększały wykorzystanie technologii informatycznych w swoich wewnętrznych operacjach, stopniowo zastępując większość form mechanizmów opartych na dokumentach papierowych. Jeden z wczesnych przykładów innowacji FinTech jest Innovation Market Solutions (IMS) założony przez Michaela Bloomberga w 1981 roku po odejściu z Solomon Brothers, gdzie projektował wewnętrzne systemy komputerowe^[12].

Tradycyjne firmy świadczące usługi finansowe są zatem wyraźnie kluczowym czynnikiem technologicznych innowacji finansowych. Rok 1987 zapoczątkował nowy okres, w którym ponownie organy regulacyjne zaczęły zwracać uwagę na ryzyko związane z transgranicznymi powiązaniami finansowymi i ich współzależność z technologią. W tym samym roku w USA miał miejsce krach giełdowy nazwany „Czarnym Poniedziałkiem”, którego odziaływanie na rynki na całym świecie wyraźnie pokazało, że są powiązane za pomocą technologii w sposób niespotykany od czasów krachu z 1929 roku. W celu odnalezienia przyczyn powstałego kryzysu w 1987 roku wiele uwagi poświęcono wykorzystaniu przez instytucje finansowe skomputeryzowanych systemów transakcyjnych, które automatycznie kupowały i sprzedawały w oparciu o wcześniej ustalone poziomy cen. Reakcja ta doprowadziła do wprowadzenia szeregu mechanizmów, w szczególności na rynkach cyfrowych, w celu kontrolowania szybkości zmian cen. Doprowadziło to również do tego, że organy regulacyjne ds. papierów wartościowych na całym świecie zaczęły pracować nad mechanizmami ponadnarodowymi wspierającymi współpracę, w sposób podobny do współpracy bankowych organów regulacyjnych po wcześniej wspomnianym kryzysie w Herstatt w 1974 r. oraz kryzysie zadłużeniowym krajów rozwijających się w 1982 r.^[13]. Ponadto następujące po sobie wydarzenia takie jak wchodzący w życie Jednolity Akt Europejski z 1986 roku ustanawiający ramy regulacyjne dla jednolitego rynku finansowego w Unii Europejskiej (od 1992 r.).

Deregulacja rynków akcji i obligacji w Wielkiej Brytanii z 1986 roku nazwana Wielkim Wybuchem (Big Bang) w połączeniu z traktatem w Maastricht z 1992 r. oraz coraz większą liczbą ogólnych dyrektyw i rozporządzeń dotyczących usług finansowych w późnych latach 80., ustanowiły podstawy dla ostatecznego pełnego połączenia rynków finansowych UE na początku XXI wieku. W następstwie czego do 1998 r. usługi finansowe stały się praktycznie branżą cyfrową. Okres ten pokazał również początkowe ograniczenia i zagrożenia związane ze złożonymi skomputeryzowanymi systemami zarządzania ryzykiem takimi jak Value at Risk (VaR), wraz z upadkiem Long-term Capital Management (LTCM) w następstwie azjatyckiego i rosyjskiego kryzysu finansowego w latach 1997-1998. Jednak to pojawienie się Internetu przygotowało grunt pod kolejny poziom rozwoju FinTech. W 1995 roku Amerykański bank Wells Fargo wykorzystał sieć World Wide Web (WWW) do sprawdzania kont online^[14]. Do 2001 r. osiem banków w USA miało co najmniej milion klientów korzystających z bankowości online, a pozostałe główne kraje na całym świecie szybko opracowały podobne systemy i powiązane ramy regulacyjne w celu przeciwdziałania ryzyku.

Na początku 2005 r. w Wielkiej Brytanii pojawiły się pierwsze banki obsługiwane w pełni Internetowo bez fizycznych oddziałów (np. ING Direct, HSBC Direct). Również to w tym czasie wewnętrzne procesy banków, interakcje z podmiotami zewnętrznymi i coraz większa liczba ich interakcji z klientami detalicznymi zostały w pełni zdigitalizowane, co podkreśla znaczenie wydatków na IT w branży usług finansowych. Ponadto, organy regulacyjne w coraz większym stopniu korzystały z technologii, zwłaszcza w kontekście giełd i papierów wartościowych.

FinTech 3.0, czyli aktualne technologie finansowe

Większość źródeł podaje kryzys finansowy w USA z 2008 roku jako katalizator rozwoju ery FinTech 3.0. Z perspektywy klientów detalicznych nastąpiła zmiana punktu widzenia na temat tego, kto ma środki oraz prawo do świadczenia usług finansowych. Chociaż trudno jest określić, w jaki sposób i gdzie rozpoczął się ten trend. Kryzys finansowy miał dwa główne skutki w zakresie odbioru przez opinię publiczną i kapitał ludzki. Po pierwsze, w miarę jak geneza kryzysu stawała się coraz bardziej zrozumiała, postrzeganie banków przez opinię publiczną proporcjonalnie się pogarszała. Banki dopuszczały się niemoralnych metod udzielania pożyczek takich jak udzielanie pożyczek osobom nieposiadającym majątku ani dochodu. Metody te nie tylko naruszyły obowiązki banków w zakresie ochrony konsumentów, ale także poważnie zaszkodziły ich autorytetowi^[15].

Po drugie, gdy kryzys finansowy przekształcił się w kryzys gospodarczy, szacuje się, że około 8,7 miliona amerykanów straciło pracę^[16] . Z jednej strony, opinia publiczna nabrała nieufności do tradycyjnego systemu bankowego. Z drugiej strony, wielu specjalistów finansowych straciło pracę lub otrzymywało niższe wynagrodzenie. Ta wykształcona i niewykorzystana siła robocza znalazła nową branżę, FinTech 3.0, w której mogła wykorzystać swoje umiejętności^[17]. Regulacje po kryzysie finansowym zwiększyły obowiązki banków w zakresie nadzoru i zmieniły ich motywacje oraz strategie biznesowe.

W szczególności model bankowości uniwersalnej został bezpośrednio dotknięty obowiązkiem wyodrębnienia oraz zwiększenia kapitału regulacyjnego, co miało na celu zmniejszenie motywacji lub zdolności banków do udzielania kredytów o niskiej wartości^[18]. Co więcej, niewłaściwe wykorzystanie niektórych innowacji finansowych, takich jak zabezpieczone zobowiązania dłużne-Collateralized Debt Obligation (CDOs), zostało uznane za czynnik przyczyniający się do kryzysu poprzez oderwanie ryzyka kredytowego związanego z pożyczką bazową od podmiotu udzielającego pożyczki. Wreszcie, konieczność zapewnienia restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji upadających banków w różnych jurysdykcjach oraz przeprowadzenie testów warunków skrajnych w celu oceny w jakim stopniu banki są zdolne poradzić sobie z szokami finansowymi i gospodarczymi^[19]. W rezultacie modele biznesowe i struktury banków zostały drastycznie przekształcone.

Nowe technologie finansowe są podstawą dynamicznego rozwoju trzeciej fazy FinTech np. sztuczna inteligencja (AI), uczenie maszynowe, bazy danych (big data), obliczenia rozproszone (ang. distributed computing), kryptografia i mobilny dostęp do Internetu, które prowadzą do pojawienia się nowych dostawców usług finansowych^[20]. Ważną rolę odgrywa także rynek wschodzący w Azji. Wynika to z faktu, że rozwój technologii finansowych w tym rejonie jest nie tyle wynikiem utraty zaufania po 2008 roku, a bardziej dążenia do rozwoju gospodarczego. Rynki bankowe tego obszaru są mniej konkurencyjne i zróżnicowane regionalnie, ponieważ cały system jest silnie kontrolowany oraz zniekształcony przez banki państwowe. Ponadto brak zaufania społeczeństwa do państwowego systemu bankowego (ze względu na korupcję i nieefektywność) sprawia, że społeczeństwo szybko akceptuje nowe alternatywy finansowe oferowane przez instytucje spoza sektora bankowego. Douglasa W. Arner określa rozwój innowacji finansowej w Azji jako FinTech 3.5, ponieważ nie jest to nowy, pokryzysowy paradygmat a połączenie sił przedsiębiorców^[21].

Źródła wykorzystane w artykule „Technologie finansowe: etapy rozwoju”:

[1] J. M. Keynes, The Economic Consequences Of The Peace Quotes, King’s College, Cambridge 1919, s. 11.

[2] J. W. Markham, A Financial History of the United States: From Christopher Columbus to the Robber Barons, M.E. Sharpe, New York 2002.

[3] Opracowane na podstawie informacji udostępnionych na stronie Credit Cards, https://www.creditcards.com/statistics/history-of-credit-cards/(16.06.2023).

[4] D. M. Costigan, Fax: the Principles and Practice of Facsimile Communication, Chilton Book Company, Kalifornia 2008, s. 112-114,213,239.

[5] M. Hilbert, P. López, The World’s Technological Capacity to Store, Communicate, and Compute Information, „Science”, 2011, Nr 332, s. 60-65.

[6] B. Welch, Electronic Banking and Treasury Security, Woodhead Publishing, Sawston 1999, s. 48.

[7] Opracowane na podstawie informacji udostępnionych na stronie SWIFT, https://www.swift.com/about-us/history (19.06.2023).

[8] Państwo i społeczeństwo: Metody zapobiegania kryzysom finansowym, Najwyższa Izba Kontroli, Warszawa 2018, https://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.desklight-5efacb0d-3f8d-449d-983f-2c1e156a0ba8/c/106-120.pdf (19.03.2023).

[9] Opracowane na podstawie informacji udostępnionych na stronie Capital.com, https://capital.com/the-history-of-nasdaq-from-creation-in-1971-to-the-present (19.03.2023).

[10] Opracowane na podstawie informacji udostępnionych na stronie Cornell Law School, https://www.law.cornell.edu/wex/national_association_of_securities_dealers_automated_quotations_(nasdaq) (19.03.2023).

[11] H. Choron, S. Choron, Money: Everything You Never Knew About Your Favorite Thing to Find, Save, Spend & Covet, Chronicle Books, San Francisco 2011.

[12] Opracowane na podstawie informacji udostępnionych na stronie CNBC.com, https://www.cnbc.com/ 2014/04/29/25-michael-bloomberg.html(19.03.2023).

[13] H. Wnorowski, Od wielkiego kryzysu gospodarczego do wielkiego kryzysu finansowego. Perturbacje w gospodarce światowej w latach 1929-2009, Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok 2009, s. 209-218.

[14] A. Bentz, First in Online Banking, Wells Fargo, 2019, https://www.wellsfargohistory.com/first-in-online-banking/ (19.06.2023).

[15] S. Agarwal, G. Amromin, I. Ben-David, S. Chomsisengphet, D. D. Evanoff, Predatory lending and the subprime crisis, „The Journal of Financial Economics”, Nr 113 z dnia 19 kwiecień 2011.

[16] Opracowane na podstawie informacji udostępnionych na stronie Fortune, https://fortune.com /2014/06/06/us-jobs-may/ (20.02.2023).

[17] M. Esposito, T. Tse, The lost generation: what is true about the myth…, LSE, 2014.

[18] S. Chishti, The FINTECH Book, John Wiley & Sons, New Jersey 2016.

[19] J. N. Barberis, The 2007 Meltdown: A Legal Phenomenon, The University of Hong Kong, Hong Kong 2012.ub

[20] P. Ratecka, op. cit., s. 57-61.

[21] D. W. Arner, J. N. Barberis, R. P. Buckley, The Evolution of Fintech: A New Post-Crisis Paradigm?, University of Hong Kong Faculty of Law, Hong Kong 2015.