„Bogactwo Narodów” Tom II — Streszczenie 📗

Streszczenie „Bogactwo Narodów” Tom II, aby zrozumieć cały tekst, polecam przeczytać „Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów” oraz podstawowe informacje o samym autorze: Adam Smith.

KSIĘGA IV
„BOGACTWO NARODÓW”

„O systemach ekonomii politycznej”

• Główne cele ekonomi politycznej według Adama Smitha:
  • Zapewnienie dobrobytu obywatelom kraju.
  • Uzyskanie wystarczających funduszy dla instytucji publicznych takich jak szkoły, drogi, szpitale itp.
• Autor zauważył, że świat próbował dwóch sposobów organizacji gospodarek krajów. Pierwszy to „System handlu”, a drugi to „System rolnictwa”.

Księga IV, Rozdział 1: Bogactwo Narodów — „O zasadzie systemu handlowego, czyli merkantylistycznego”

• Do dziś zdarza się, że oceniamy kraj lub ludzi poprzez to ile mają pieniędzy, Adam Smith w „Bogactwo narodów” udowadnia nam, że jest to błędna ocena.
• Musimy zdać sobie sprawę z tego, że gdyby kraj był całkowicie odcięty od handlu z innymi krajami, to ilość pieniędzy nie miałaby znaczenia. Pieniądze same w sobie nie mają wartości, mają wartość tylko wtedy gdy możemy za nie coś kupić.
• Mimo wszystko, za czasów Smitha były kraje, które mają taką obsesję na punkcie swojego bogactwa, że ustanowiły limity wywożenia pieniędzy z kraju. Na całe szczęście kupcy przekonali rządzących, że handel zagraniczny wzbogaci kraj poprzez wprowadzanie na swój rynek tańszych towary. Kiedy ceny towarów spadają, rośnie wartość pieniądza w kraju.
• Ostatecznie kraje doszły do odpowiedniej równowagi handlowej. Innymi słowy, kraje zauważyły, że sposobem na wzbogacenie się jest eksportowanie większej ilości towarów niż importowanie. Ograniczali import towarów z innych krajów, a promowali eksport swoich towarów. Dzięki temu więcej bogactwa napływało, niż odchodziło.

Księga IV, Rozdział 2: „O ograniczeniach przywozu z obcych krajów takich dóbr, które można wytwarzać w kraju”

• Rządy ze strachu przed zniszczeniem rodzimego rynku poprzez tanie dobra przywożone z innych krajów postanowił wprowadzić ograniczenia na przywóz dóbr. Jednakże Adam Smith uważa, że sprowadzanie tańszych produktów z zagranicy ma korzystny wpływ na gospodarkę.
• Po pierwsze takie obostrzenia zostały stworzone po to, aby chronić miejsca pracy w droższych krajowych fabrykach. Jednakże odcięcie od zagranicznej konkurencji daje monopol krajowym producentom. Oczywiście ma to pozytywne skutki dla producentów z monopolem, ale negatywny dla całego społeczeństwa.
• Ogólne bogactwo społeczeństwa powstaje, gdy każdy dąży do własnych, egoistycznych celów. Dzieje się tak, ponieważ takie zachowanie jest produktywne, co w ostateczności doprowadza do obniżenia cen i ulepszenia produktów.

Największy monopolista w Wielkiej Brytanii

Brytyjska Kompania Wschodnioindyjska była monopolistą przez 258 lat(1600- 1858r.) posiadając monopol na handel z Indiami Wschodnimi. Dodatkowo prowadziła interesy na terenie Chin oraz Azji południowo- wschodniej. Ponadto miała prawo posiadać własną armię, zawierać sojusze oraz układy polityczne, wypowiadać wojny, posiadać własną walutę i pobierać podatki.

• Rząd, który daje monopol lokalnym przedsiębiorcą na rynku, w rzeczywistości nim kieruje tak, aby wykonywali pracę, której zrobiliby więcej bez monopolu. Skutkuje to wzrostem cen, a pieniądze ludzi z czasem tracą na wartości. Jeżeli inny kraj robi lepszy produkt, to zawsze lepszym wyborem jest import lepszego produktu niż walka o produkcję domową.
• Ludzie często postrzegają handel międzynarodowy jako konkurencję, w której jeden kraj próbuje pokonać drugi. Prawda jest taka, że kraje wzbogacają się poprzez współpracę i handel. Może wydawać się, że obostrzenia w handlu międzynarodowym dają krajowi przewagę konkurencyjną, ale na dłuższą metę czyni kraj biedniejszym poprzez odcinanie dostępu do lepszych towarów z innych krajów.
• Oczywiście, wiele osób straci pracę w sytuacji, gdy ludzie będą woleli produkty zagraniczne. Natomiast te osoby w krótkim czasie znajdą pracę w innym miejscu, ponieważ gospodarka będzie radzić sobie lepiej przez co ostatecznie będzie więcej miejsc pracy. Mówi, że stanie się to tak szybko, jak szybko zniesiemy ograniczenia dotyczące tego, gdzie ludzie mogą mieszkać.
• Autor jest zdania, że Wielka Brytania prawdopodobnie nigdy nie będzie miała wolnego handlu ze względu na wielu lobbystów, którzy dbają o swoje monopole.
• Na zakończenie rozdziału Adam Smith przyznaje, że niektóre podatki od importu są konieczne, aby rząd mógł pozyskać fundusze dla instytucji publicznych.

Księga IV, Rozdział 3: „O dodatkowych ograniczeniach przywozu wszelkiego niemal rodzaju towarów z tych krajów, z którymi bilans handlowy uważa się za ujemny”

• Pierwszą obawą, którą wyjaśnia Adam Smith jest import większy od eksportu. Import wina z Niemiec czy Hiszpanii zamiast Francji tylko dlatego, że importowano już dużo rzeczy z Francji nie ma sensu. Należy pamiętać, że importowane dobra zawsze można reeksportować do innych krajów z zyskiem.
• Drugą obawą jest to, że gdyby Wielka Brytania zaczęła importować tanie wino z Francji to Anglicy zaczęliby spożywać go więcej. „Ojciec Ekonomii” twierdzi, że tańszy alkohol nie pobudzi większego pijaństwa wśród mieszkańców. Zwraca uwagę na to, że najwięcej alkoholu spożywają najbiedniejsi mieszkańcy Anglii. Osoby zamożne spożywają nieznaczne ilości alkoholu. Więc gdy ludzi będzie stać na większą ilość alkoholu, wcale nie oznacza, że więcej osób będzie go spożywać.
• Nie powinniśmy oceniać bogactwa kraju poprzez pieniądze, które otrzymuje z eksportu oraz pieniądzach, które wydaje na import. Powinniśmy porównać wartość tego co produkuje z wartością tego co konsumuje. Jeżeli konsumuje więcej niż nabywa, to prawdopodobnie kraj będzie coraz biedniejszy.

Księga IV, Rozdział 4: „O zwrotach ceł”

• Zwrot ceł miał na celu zachęcić producentów do eksportu towarów do krajów, w których nie posiadali monopolów.

Księga IV, Rozdział 5: „Bogactwo Narodów — O premiach eksportowych”

• Premie eksportowe(dziś subsydia eksportowe) były oferowane krajowym producentom w celu zachęty do wytwarzania większej ilości produktów na eksport.
• Adam Smith w dziele „Bogactwo narodów” uważa, że jest to odrealnione, ponieważ rząd płaci za to, aby producenci produkowali więcej, niż społeczeństwo chce kupić. Ponadto premie eksportowe otrzymywały głównie firmy, które nie potrafiły się utrzymać.
• Rząd nie ma swoich pieniędzy, więc upadające przedsiębiorstwa były ratowane z funduszy publicznych. Czyli aby ratować nierentowne firmy państwo musiało przekaz na nie większe fundusze, a co za tym idzie, mniejsze fundusze były przekazywane na sektor finansów publicznych (np. szkoły).
• Oczywiście w ten sposób rząd ratuje miejsca pracy, ale jest to tylko na krótką metę– długoterminowo premie eksportowe nie przynoszą nic dobrego. Jedynymi osobami, które mają z tego korzyści, są te, które otrzymują premie eksportowe.
• Faktem jest, że produkty ma naturalną cenę wyznaczoną przez popyt i podaż. Dla zilustrowania autor wygłasza płomienny tekst o skutkach polityki Wielkiej Brytanii dotyczącej sprzedaży kukurydzy. Dodatkowo powtarza argument o tym, jak kupcy i pośrednicy pomagają rolnikom oraz producentom sprzedawać towary, aby rolnicy i producenci mogli skupić się na swojej produkcji.
• Podsumowując, Adam Smith uważa, że wszystko w wolnym rynku samo potrafi się ustabilizować. Nie ma sensu, aby rządy w nim interweniowały, a co gorsza, próbowały nim manipulować.

Księga IV, Rozdział 7: „Bogactwo narodów — O koloniach”

• Kraj tworzy kolonie, gdy zaczyna brakować bogactwa w narodzie.
• Ludzie na dole hierarchii chcą posiadać więcej pieniędzy. Oczywiście osoby na szczycie nie chcą się dzielić. Więc wysyłają ich do nowego kraju, gdzie mogą tworzyć bogactwo.
• Adam Smith w dziele „Bogactwo Narodów” jest bardzo krytyczny wobec sposobu, w jaki Europejczycy tworzą kolonie. Robili to, zabijając rdzenną ludność i zagarniając wszystko dla siebie. Jednakże przyznaje, że nowe kolonie szybko tworzą bogactwo. Dzieje się tak ze względu na nowe grunty, które jak już wcześniej wspominał, tworzą coraz więcej żywności i bogactwa.
• Demokracja pozwala Ameryce szybciej rozwijać gospodarkę. System demokratyczny lepiej radzi sobie z zarządzaniem, ponieważ monarchowie zazwyczaj „nie wiedzą, co robią”.
• W tym rozdziale autor na moment powraca do potępiania niewolnictwa na gruncie moralnym i ekonomicznym.
• Kolejną negatywną rzeczą w koloniach jest to, że kraj macierzysty zabrania kolonią importować towary z dowolnego miejsca na świecie, ograniczając je do krajów macierzystych. Takie działanie jest szkodliwe dla obu gospodarek, ponieważ manipulują cenami, a to sprawia, że producenci są mniej produktywni. Ostatecznie produkuje się mniej materiału, a społeczeństwo jako całość staje się biedniejsze, pomimo tego, że niektóre jednostki mogą się bogacić.
• Jeżeli kupcy będą mieli konkurencję, to będą oni bardziej ostrożni co do wydawania pieniędzy, a ich wydajność wzrośnie. Jeżeli wszyscy kupcy zaczną działać w ten sposób, to ogólne bogactwo społeczeństwa zacznie wzrastać.
• Adam Smith uważa, że kolonią, jak i samej Anglii było, by lepiej, gdyby zrezygnowała z kolonii i pozwoliłaby im działać niezależnie. Oczywiście autor jest realistą i wie, że coś takiego nigdy nie wydarzy się dobrowolnie, ponieważ w grę wchodzi dużo prywatnych przedsiębiorstw. Ponadto twierdzi, że Anglia prędzej czy później będzie musiała zrezygnować z posiadania kolonii, ponieważ zbankrutuje, próbując je utrzymać. Oczywiście Smith podaje przykłady, aby zobrazować, ile Anglia traci na utrzymywaniu kolonii.

Księga IV, Rozdział 8: „Końcowe uwagi o systemie merkantylistycznym”

• Według Adama Smitha merkantylizm zachodzi w sytuacji, gdy rząd zachęca do eksportu, jednocześnie zniechęcając do importu. Myśląc, że kraj stanie się bogatszy. Co ciekawe, słyszymy tego typu pomysły do dziś pod nazwami „nadwyżka handlowa” lub „deficyt handlowy”.
• Niektóre kraje tak bardzo boją się konkurencji, że aż zakazały eksportu niektórych maszyn z obawy, że kraje te będą wykorzystywać je do zakładania konkurencyjnych firm. Istnieją również przepisy przeciwko angielskim biznesmenom przenoszącym się do innych krajów w celu prowadzenia tego samego biznesu.
• System merkantylistyczny niewłaściwie zakłada, że gospodarka oparta jest na produkcji. W rzeczywistości opiera się na konsumpcji. Dobra nie mają żadnej wartości w sytuacji, gdy nie ma ludzi chcących je skonsumować. Ostatecznie cała produkcja musi sprostać wymaganiom konsumentów.
• Oczywiście, to nie konsumenci stworzyli system merkantylistyczny. Zrobili to producenci w celu ochrony swoich interesów.

Księga IV, Rozdział 9: „O systemach rolniczych, czyli o tych systemach ekonomii politycznej, które przedstawiają produkcję rolną jako jedyne albo jako główne źródło dochodu i bogactwa każdego kraju”

• Od tego rozdziału opisywany jest drugi sposób organizacji gospodarki, czyli gospodarka oparta na rolnictwie. Adam Smith w „Bogactwie Narodów” nie wyobraża sobie gospodarki opierającej się na rolnictwie. Natomiast jak dowiedzieliśmy się wcześniej, dla autora rolnictwo jest ważną częścią gospodarki.
• Rolnictwo jest formą czystej produkcji, ponieważ tworzy się coś z niczego. Artykuły przemysłowe cieszą oko, ale w opinii Smitha nie dają one czystej wartości tego, co zostaje wydobyte z ziemi.
• W dalszej części autor pisze o „produkcie czystym”, czyli tym, co dziś możemy nazwać produktem netto. Ponadto wyjaśnia różnicę między produktem brutto i netto.
• Produkt brutto jest wszystkim tym, co zostaje wytworzone/wyprodukowane, przykładowo plony. Produkt netto (czysty) to, to co pozostało po opłaceniu wydatków. Przykładowo uprawa ziemniaków o wartości 100 000 PLN. 20 000 PLN za dzierżawę ziemi, kolejne 20 000 PLN za pracę maszyn oraz pracowników. W tej sytuacji zysk netto wynosi 60 000 PLN.
• Gdy chcemy ocenić, czy bogactwo kraju wzrasta, czy maleje, to musimy patrzeć właśnie na zysk z produkcji czystej (produkcji netto).
• Chociaż rolnicy produkują najwięcej, to nie można wyeliminować kupców lub producentów z gospodarki. Zwiększają produktywność poprzez zaspokajanie potrzeb rolników oraz oszczędzając ich czas na większą uprawę żywności.
• Chociaż w poprzednich rozdziałach dowiedzieliśmy się, jak ważne jest rolnictwo dla gospodarki, to mimo wszystko Adam Smith nie chce, aby rząd udzielał dotacji rolnikom, aby zwiększyć ich produkcję. W tej kwestii również powinien decydować wolny rynek.
• Adam Smith uważa, że rynek powinien kierować się własnymi zasadami, a rząd powinien ograniczyć się do:
  • Ochrony społeczeństwa przed zagrożeniem z zewnątrz- armia,
  • Ochrony społeczeństwa przed zagrożeniem w wewnątrz- policja,
  • Tworzenia instytucji publicznych takich jak szkoła.
• Podsumowując, zawsze będą istniały podatki, ponieważ muszą istnieć instytucje dobra publicznego, które nie mogą być prywatne.

Księga V „Bogactwo Narodów”

„O dochodach panującego lub państwa”

Księga V, Rozdział 1: „O wydatkach panującego lub państwa”

• Po pierwsze rząd musi utrzymać wojsko. Koszty wojska są bardzo indywidualne. W niektórych krajach każdy dorosły mężczyzna uważany jest za żołnierza, który musi stawić się na służbę, gdy pojawi się zagrożenie.
• W cywilizowanym społeczeństwie tylko niewielki procent bierze udział w wojnie. Jak wiemy, wojsko jest opłacane z pieniędzy cywilów, więc koszt armii rośnie wraz z rozwojem kraju.
• Smith uważa, że kraj nie można mieć rolnictwa, gdy nie posiada wojska.
• Po drugie rząd potrzebuje systemu sądownictwa oraz policji, aby utrzymać sprawiedliwość w społeczeństwie. Nie można uczynić tych grup prywatnymi, ponieważ wybrana grupa ludzi będzie je kontrolować dla własnych korzyści. Autor przyznaje, że nawet w aktualnym systemie publicznym zamożni ludzie mają łatwiej niż biedni.
• Ten rozdział jest bardzo istotny, ponieważ wiele osób twierdzi, że powinniśmy sprywatyzować wszystkie instytucje, powołując się na teorie Adama Smitha opisane w dziele „Bogactwo Narodów”. Jednakże on twierdzi, że instytucje, które przykładowo wymieniliśmy wcześniej, powinny zostać we władzy państwa, albo nie będą służyć dobru publicznemu.

Bogactwo Narodów — jak powinna działać edukacja:

• Najważniejsze dla autora jest to, aby szkoły zostały publiczne, ponieważ każde dziecko w kraju musi mieć szansę na dobrą edukację.
• Co ciekawe uważa również, że system edukacji jest zbudowany na potrzeby nauczycieli, a nie uczniów. Edukacja powinna spełniać wymagania społeczeństwa, czyli nauczyciele powinni uczyć tego, czego ludzie chcą się uczyć. Jeżeli ktoś chce się nauczyć rolnictwa, to nie powinno uczyć się go przez pięć miesięcy czytania po łacinie. Jednakże pomimo tych różnych potrzeb w każdej dzielnicy powinna być szkoła, w której powinno się nauczać podstaw takich jak czytanie, pisanie i dodawanie. To niezbędna wiedza, aby inni ludzie ich nie oszukiwali.
• Kolejną zaletą edukacji publicznej jest sposób, w jaki promuje stabilne społeczeństwo. Uważa, że ludzie, którzy są wykształceni, są mniej skłonni do buntu przeciwko klasom wyższym, ponieważ wiedzą jak bezcelowe jest to działanie.
• Twierdzi, że bogaci powinni być opodatkowani według wyższej stawki niż ludzie biedni. Twierdzi tak, ponieważ jeden dolar nie może znaczyć tyle samo dla osoby zamożnej, co osoby ubogiej.

Księga V, Rozdział 2: „O ogólnych, czyli publicznych źródłach dochodów społeczeństwa”

• Co ciekawa za czasów Adama Smitha, nie wszystkie przychody państwa pochodził od podatników. Część przychodów pochodziła z prywatnego konta króla. Przykładowo, król miał dochody z posiadanej przez siebie ziemi i przekazywał część z tych dochodów na inwestycję w kraj. Oczywiście większość funduszy pochodziła z kieszeni obywateli.
• Ciekawą teoriom „ojca ekonomii” jest to by płacić podatki w najbardziej dogodnym okresie w roku.

Księga V, Rozdział 3: „Bogactwo Narodów — O długach publicznych”

• Kraje wydają mnóstwo pieniędzy w czasie pokoju, co oznacza, że nie mają żadnych oszczędności na wypadek wojny. Zadłużenie kraju rośnie w czasie wojny, ponieważ pieniądze publiczne nie wystarczą na nagle pojawiające się zwiększone wydatki.
• Państwo jest również w stanie popaść w długi, aby utrzymać wymiar sprawiedliwości. Gdy waluta zacznie tracić na wartości, to kraj zacznie się zadłużać, aby utrzymać sektory niezbędne do utrzymania równowagi w kraju.
• „Ojciec ekonomii” uważa, że dług publiczny pewnego dnia zrujnuje całą gospodarkę Europy. Dodatkowo wraca do tematu nierentownych kolonii, przypominając, że Anglia w celu ich utrzymania zaciąga wysokie długi.
• Dzieło „Bogactwo Narodów” Adama Smitha kończy się negatywnym podsumowaniem gospodarki Wielkiej Brytanii. Dodatkowo informuje, że nadszedł czas, aby Anglia zaakceptowała swoją sytuację i utratę pozycji najlepiej prosperującej gospodarki świata.

Źródła artykułu „Bogactwo Narodów” Streszczenie Tom II

Tekst:

• Streszczenie na podstawie: „Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów” TOM II Adam Smith, Wydawnictwo PWN 2015.

Grafiki:

• Tło Księga IV: https://www.prospectmagazine.co.uk/magazine/ideas-that-built-the-world-joel-mokyr-liberalism
• Tło Księga V:
• Największy monopolista w Wielkiej Brytanii, Herb Kompanii Wschodnioindyjskiej: https://www.prospectmagazine.co.uk/magazine/ideas-that-built-the-world-joel-mokyr-liberalism